Nazwa miasta prawdopodobnie pochodzi od imienia Mikołaj. Do dziś jednak trwają spory, czy jest ona związana ze świętym Mikołajem, który ma w mieście najstarszą kapliczkę, czy raczej z osobą pierwszego właściciela osady, zwanego Mikulą. W różnych okresach dziejów miasta na przemian stosowano nazwy: Miculow, Mikulau i Mikulow. Natomiast dzisiejsza nazwa Mikołów po raz pierwszy pojawiła się dopiero w 1760 r. Co ciekawe, w niektórych księgach parafialnych z I poł. XIX w. można jeszcze spotkać inne brzmienie nazwy miasta - Mikułów.
Obecny herb Mikołowa został ustanowiony we wrześniu 1996 r. Swoją symboliką nawiązuje jednak do dawnych pieczęci miejskich z XV-XVIII w. Każda z tych pieczęci posiadała rysunek hełmu rycerskiego z opuszczoną przyłbicą i pękiem piór - widzianego z boku. Natomiast współczesny herb miasta to biała tarcza, przedstawiająca srebrny hełm rycerski z podniesioną przyłbicą - widziany z przodu. Jego szczyt wieńczą cztery stylizowane pióra w kolorach: srebrnym, niebieskim, czerwonym i żółtym. Hełm przechodzący w napierśnik zdobi złota rozeta.