Od 1 do 30 września zapraszamy na wywieszoną w holu MDK wystawę "Banknoty zastępcze Górnośląskiego Obszaru Plebiscytowego 1920 - 1922". Autorem ilustracji, tekstu i opracowania wystawy jest Bronisław Wątroba.
Papierowy pieniądz zastępczy pojawił się na terenie Rejencji Opolskiej, tak jak w całych ówczesnych Niemczech, w momencie wybuchu I wojny światowej. Z pewnymi przerwami obiegał do 1924 roku – kres temu ostatecznie położyła reforma waluty niemieckiej.
Lokalne banknoty (bony), zwane notgeldami, wykorzystywane były również w celach promocyjnych i propagandowych, czemu sprzyjało dodatkowo szerzące się już wtedy kolekcjonerstwo tych walorów. Oczywiście na terenie objętym plebiscytem również i ten temat pojawił się na tym pieniądzu. Walory te miały w założeniu zachęcać użytkowników do udziału w plebiscytowym głosowaniu. Przykładem są emisje Katowic, Królewskiej Huty i gminy Bielszowice – obecnie dzielnicy Rudy Śląskiej.
Wygrany przez Niemcy plebiscyt zaowocował z kolei emisjami pamiątkowymi, będącymi swoistym wyrazem radości z jego rozstrzygnięcia. Warto więc zwrócić uwagę na serie bonów wydanych w takich miastach jak Koźle, Biała i inne.
Wybuch III Powstania Śląskiego to kolejny ciekawy fragment historii pieniądza lokalnego. Pojawiły się emisje powstańcze w takich miejscowościach jak: Królewska Huta, Huta Laura, Siemianowice Śląskie. Emisje powstańcze były przydatne z uwagi na utrudniony obieg pieniądza w okresie tej insurekcji. Co ciekawe, pojawia się na nich określenie "Powstanie Majowe". W zachodniej części Obszaru Plebiscytowego ukazały się potem walory strony niemieckiej, obrazujące też zniszczenia, jakich dokonali powstańcy śląscy. Przykładem tego są bony Głogówka, Kłodnicy nad Odrą, Kędzierzyna-Pogorzelca, Przysieczy.
Po stronie przyznanej ostatecznie Polsce ukazały się natomiast serie notgeldów wyrażające radość z faktu przyłączenia danej miejscowości do państwa polskiego w ramach autonomicznego województwa śląskiego. Przykładem są emisje Knurowa, Tychów, Kończyc i również Bielszowic.
Zaprezentowane ilustracje walorów przedstawiają tylko pewien fragment emisji z tego terenu i okresu. W zasadzie pominięte zostały emisje nienawiązujące wprost do Plebiscytu, III Powstania Śląskiego i faktu zaistnienia części górnośląskiej ziemi w ramach ówczesnej Polski.
Gmina Tychy
W Tychach emitentem pieniądza zastępczego była miejscowa Kasa Pożyczkowo Oszczędnościowa, która od 1917 roku kilkakrotnie wprowadzała do obiegu serie o nominałach do pół marki. W Plebiscycie większość mieszkańców głosowała za Polską, a w III Powstaniu Śląskim miejscowość została zajęta przez insurgentów praktycznie bez walki. Sukces powstania zaowocował kolejną emisją upamiętniającą właśnie to wydarzenie. Kasa Pożyczkowo Oszczędnościowa wydała serię czterech bonów o nominałach: 25, 50, fenigów i 1, 2 marek. Awersy tych walorów są dwujęzyczne, podobnie ilustrowane, z orłem polskim umieszczonym centralnie. Na rewersach przedstawiono śląskiego robotnika z zerwanym łańcuchem, trzymające go zarazem polski sztandar z orłem. W tle (na dalszym planie) widzimy krajobraz przemysłowy. Poszczególne nominały różnią się kolorystycznie, przy czym wszystkie są numerowane. Bony o nominale 2 marki mają nadrukowane numery nie tylko w kolorze czarnym (jak pozostałe nominały), lecz spotyka się również egzemplarze w kolorze czerwonym.
Miasto Mikołów
Mikołów w okresie I wojny światowej kilkakrotnie wprowadzał do obiegu własne notgeldy niskonominałowe (25 fenigów i pół marki), co ułatwiało obieg pieniądza w mieście. Pojawienie się bonów na pamiątkę Plebiscytu z datą 20.III.1921 nikogo więc zapewne nie zaskoczyło, tym bardziej że wydano tylko dwa, tradycyjnie o wartości 25 i 50 fenigów. W Plebiscycie większość mieszkańców głosowała za Polską. Same bony są dwujęzyczne, nieomal identyczne, ponieważ różnią się jedynie nominałem. Na stronach z tekstem po polsku widnieje stary kościół p.w. Świętego Wojciecha, który obecnie ma wezwanie Matki Bożej Śnieżnej. Z kolei na stronach z tekstem po niemiecku widnieje nowy kościół mikołowski, którego patronem jest Święty Wojciech. Walory te są numerowane. Wykonano je w mikołowskiej drukarni Karola Miarki.