Są sytuacje, w których strona postępowania nie jest w stanie samodzielnie bronić swych praw przed sądem. Niezbędne jest wówczas zwrócenie się do profesjonalnego prawnika – adwokata. Częstokroć danej osoby nie stać jednak na pokryć związanych z tym wydatków. W takim wypadku istnieje możliwość ustanowienie przez sąd adwokata z urzędy, który będzie świadczył stronie bezpłatną pomoc prawną.
Sprawa karna a adwokat z urzędu
Kodeks postępowania karnego zawiera katalog sytuacji, kiedy niezbędne jest posiadanie przez oskarżonego obrońcę. Jeżeli samodzielnie nie wyznaczył on obrońcy z wyboru, sąd przyzna mu obrońcę z urzędu. W tym wypadku nie jest potrzebne nawet złożenie przez niego stosownego wniosku. Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy:
-
oskarżony nie ukończył 18 lat;
-
oskarżony jest głuchy, niemy lub niewidomy;
-
zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy zdolność oskarżonego rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona
-
zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny;
-
sąd uzna udział obrońcy za niezbędny ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę
-
sprawa toczy się przed sądem okręgowym, a oskarżonemu zarzucono zbrodnię.
We wskazanych przypadkach Kodeks postepowania karnego wymaga udziału obrońcy. Niezależnie od tego, jeśli oskarżony uważa, że potrzebna jest mu pomoc prawna z uwagi na stopień skomplikowania sprawy, jednakże nie stać go na wynagrodzenie adwokata, ma on możliwość złożenia wniosku o adwokata z urzędu. Oskarżony musi przy tym wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Godzi się nadmienić, iż podstawą oddalenia wniosku nie może być skorzystanie przez oskarżonego z nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, o których mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej.
Sprawa cywilna a adwokat z urzędu
Prawo do adwokata z urzędu w sprawie cywilnej przysługuje zarówno osobie zwolnionej w całości lub w części od kosztów sądowych, jak i osobie, która nie korzysta z takiego zwolnienia. Jeżeli mamy do czynienia z drugą ze wskazanych sytuacji, wówczas konieczne będzie wykazanie, że poniesienie kosztów związanych z ustanowieniem pełnomocnika będzie wiązało się z uszczerbkiem dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Osoba składająca wniosek o adwokata z urzędu otrzyma go, jeżeli sąd stwierdzi, że jest to niezbędne dla obrony jej praw w postępowaniu cywilnym.
Podobnie jak w postępowaniu karnym, przyczyną oddalenia wniosku o adwokata z urzędu nie może być skorzystanie przez stronę z nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie ustawy, o której wspomniano powyżej.
Pismo zawierające wniosek o ustanowienie adwokata z urzędu można złożyć albo wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych albo osobno. Oprócz formy pisemnej istnieje możliwości złożenia wniosku ustnie do protokołu. Sam wniosek jest kierowany do sądu, w którym ma się toczyć sprawa. W sytuacji, gdy osoba zainteresowana mieszka poza siedzibą sądu właściwego do rozpoznania sprawy, może złożyć wniosek w sądzie właściwym dla swojego miejsca zamieszkania. W takim wypadku wniosek o adwokata z urzędu zostanie przekazany zgodnie z właściwością.
Wraz z wnioskiem o adwokata z urzędu należy złożyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Ustawodawca przewidział urzędowy formularz w celu ustandaryzowania tego oświadczenia. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy wniosek składany jest ustnie do protokołu. Wówczas przedmiotowe oświadczenie również podlega zaprotokołowaniu. Istnieje zarazem możliwość, aby sąd odebrał przyrzeczenie o następującej treści: ,,Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne''. Zanim nastąpi złożenie przyrzeczenia, strona pouczana jest o treści art. 120 § 4 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym, „stronę, która uzyskała ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże na grzywnę, niezależnie od jej obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego”.
Adwokat prawa karnego dr Aleksandra Rychlewska-Hotel
Patronem merytorycznym artykułu jest kancelaria:
Adwokat Kraków Sprawy Karne
dr Aleksandra Rychlewska-Hotel
ul. Rynek Dębnicki 6/3a
30-319 Kraków
https://www.karh.pl/