Nabycie spadku może nastąpić albo na mocy dziedziczenia ustawowego, albo na mocy pozostawionego testamentu. Te dwie formy spadkobrania nie muszą się wzajemnie wykluczać, ponieważ dopuszczalna jest sytuacja nabycia masy spadkowej na podstawie tych dwóch powyższych tytułów. Czy testament może być jednak ważniejszy od dziedziczenia ustawowego? A może to dziedziczenie ustawowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem testamentowym? Patronem merytorycznym artykułu jest JCZ Kancelaria Radców Prawnych Bydgoszcz.
Dziedziczenie ustawowe
Z dziedziczeniem ustawowym mamy do czynienia, gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie żadnego testamentu, gdy jego testamenty zostały uznane za nieważne lub gdy pozostawiony testament nie odnosi się do całości spadku (tzn. gdy część spadku nie została uwzględniona w ostatniej woli zmarłego). Dziedziczenie ustawowe podlega sztywnym ramom prawnym, stosujemy w tym przypadku konkretne zapisy Kodeksu cywilnego.
Dziedziczenie ustawowe nie da się modyfikować wolą zmarłego, można jednak próbować ograniczyć prawa spadkowe dziedziców ustawowych posługując się odpowiednimi instytucjami cywilnymi. Chodzi tu oczywiście przede wszystkim o tzw. niegodność dziedziczenia, która może wyłączyć od spadku konkretnych spadkobierców ustawowych.
Dziedziczenie testamentowe
Dziedziczenie na mocy testamentu pojawia się wtedy, gdy zmarły pozostawi po sobie dokument obrazujący jego ostatnią wolę. W praktyce testamenty mogą przybierać bardzo różne formy, ustawodawca dzieli je na zwykłe oraz szczególne (każdy testament musi odpowiadać wyraźnie określonym normom, abyśmy mogli uznać go za ważny i skuteczny).
Dziedziczenie testamentowe może mieć miejsce tylko wtedy, gdy pozostawiony testament jest ważny i nie zostanie przez nikogo podważony. W tym miejscu dodajmy, że testamenty można kwestionować z każdego powodu i dotyczy to wszystkich dokumentów tego rodzaju (można żądać stwierdzenia nieważności każdego testamentu, nawet notarialnego lub urzędowego). Omawiana forma dziedziczenia realizuje, a przynajmniej w założeniu, ma realizować ostatnią wolę spadkodawcy – to on decyduje komu, w jakim zakresie i na jakich zasadach przypadnie całość lub część spadku. Dziedziczenie testamentowe nie musi odnosić się do całej masy spadkowej, może dotykać tylko jego część – w tym drugim przypadku może dojść do pojawiania się dziedziczenia na mocy testamentu, jak i przepisów ustawy.
Dziedziczenie testamentowe podlega woli spadkodawcy – to on bowiem jeszcze za swojego życia decyduje komu przypadnie część lub całość jego majątku. Spadkobiercy testamentowi nie muszą przy tym należeć do kręgu spadkobierców ustawowych, nie muszą to być osoby z kręgu rodziny zmarłego (ani dalszej, ani bliższej).
Dziedziczenie ustawowe i testamentowe – pierwszeństwo
Jeśli spadkodawca pozostawił po sobie ważny i skuteczny testament to pierwszeństwo zawsze będzie miało dziedziczenie testamentowe. W przypadku, gdy testament wyczerpuje cały spadek (tj. odnosi się do całej pozostawionej masy majątkowej), o dziedziczeniu ustawowym nie możemy w ogóle mówić. Wyjątkiem jest oczywiście skuteczne zakwestionowanie ostatniej woli zmarłego, czego może dokonać wyłącznie właściwy sąd rejonowy. Jeśli testament zostanie unieważniony wtedy rzeczywiście może dojść do uaktywnienia się zasad dziedziczenia ustawowego.
W przypadku, gdy pozostawiony testament nie jest skorelowany z całym majątkiem spadkowym, równorzędnie pojawia się nam dziedziczenie ustawowe (część spadku będzie przekazana w ręce odpowiednich spadkobierców ustawowych zgodnie z przepisami KC). W tym przypadku nie można jednak mówić o jakimkolwiek pierwszeństwie którejkolwiek z form dziedziczenia – są one równoległe i wzajemnie sobie odpowiadają. Część spadku będzie nabywana zgodnie z ostatnią wola zmarłego, inna część zgodnie z przepisami prawa cywilnego.
W przypadku, gdy testamentu nie ma lub został on unieważniony w całości w grę może wchodzić wyłącznie dziedziczenie ustawowe. Wtedy siłą rzeczy ma ono jedyne w zasadzie pierwszeństwo, ponieważ masa spadkowa musi zostać bezwzględnie rozdysponowana pomiędzy określonymi spadkobiercami. Niedopuszczalne jest zatem pozostawienie majątku zmarłego bez tzw. opieki i następstwa prawnego. Masy majątkowe muszą bezwzględnie zostać rozdysponowane, nawet jeśli nastąpiłoby to na rzecz właściwej gminy lub Skarbu Państwa.
Czy można wskazać pierwszeństwo dziedziczenia ustawowego lub testamentowego?
Obecne przepisy nie dopuszczają możliwości włączania lub wyłączania pierwszeństwa określonej formy dziedziczenia poprzez podjęcie konkretnej czynności prawnej lub wyrażenie stosownego oświadczenia woli. Innymi słowy spadkodawca nie może zakazać dziedziczenia ustawowego lub zażądać jego stosowania, podobnie zresztą jak i dziedziczenia testamentowego. Oczywiście dopuszczalne to będzie poprzez pozostawienie testamentu odnoszącego się do całości majątku zmarłego – w tej sytuacji dziedziczenie ustawowe zostaje niejako wyłączone w całości, choć podkreślmy, że następuje to z mocy samego prawa, a nie poprzez utworzenie jakiegoś zakazu lub nakazu spadkodawcy, względnie spadkobierców.
Pierwszeństwo dziedziczenia może być więc stosowne względem testamentowej formy dojścia do masy spadkowej, pod warunkiem jednak, że pozostawiony testament będzie ważny i całościowo wykluczy pojawienie się dziedziców ustawowych.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 52 3708005 lub e-mail: biuro@jczkancelaria.pl) - kancelaria reprezentuje klientów na terenie całej Polski.
JCZ Kancelaria Radców Prawnych Bydgoszcz
ul. Jagiellońska 69/1
85-027 Bydgoszcz
tel. +48 52 3708005